In de wereld van Tash Aw, de onlangs naar Parijs verkaste Maleisische schrijver van Chinese origine, staan migratie, ontwikkeling en identiteit altijd centraal. Zo ook in zijn nu pas vertaalde roman uit 2016, Vreemdelingen op een kade. Een familiekroniek. Het is een klein, gevoelig en overdacht boekje in twee delen, met een ietwat misleidende ondertitel. Immers, de vreemdelingen op de kade mogen dan zijn beide grootvaders zijn, het verhaal van zijn familie of jeugd vertelt hij eigenlijk niet. Tot zijn grote frustratie beschikt hij over onvoldoende feiten.

Van bij de aanvang hekelt Aw het feit dat westerlingen de complexiteit van identiteit vaak niet begrijpen. En dus is hij 'vaak degene voor wie ik word aanzien. Zo nu en dan kom ik uit Shanghai. Of Taiwan. Ik ben ook wel eens moslim (omdat ik uit Maleisië kom) en als ik Japans kon spreken, zou ik in de verleiding worden gebracht om afkomstig te zijn uit Kyoto'.

In werkelijkheid hebben Aws beide grootvaders ergens in de jaren 20 van de vorige eeuw de riskante boottocht gemaakt van Zuid-China naar het Maleisische schiereiland, de ene uit Hainan, het grote eiland bezuiden China, de andere uit Fujian, de provincie net tegenover Taiwan. Met niet meer dan een briefje waarop het adres werd gekrabbeld van kakinang, verwanten die je zullen helpen, en die een garantie zijn voor een nieuwe start in een onbekend oord.

Zijn grootvader van vaderskant overleed aan keelkanker toen zijn zoon zestien was en Aw weet eigenlijk niets over hem. Die schimmigheid heeft de auteur altijd al dwars gezeten. Hij ziet in hem het type van de 'vergeetachtige migrant', die zich van zijn culturele bagage heeft ontdaan om volledig ingeburgerd te raken. 'De aanvechting om met een schone lei te beginnen, houdt niet op bij de aankomst in het nieuwe land, ze blijft bestaan, tot er een gepast historisch ground zero is gevonden, waarna zich een nieuw levensverhaal aftekent, een stralend, positief traject. We waren arm, we moesten obstakels overwinnen, maar kijk waar we zijn terechtgekomen.'

Zwijgen

Die vergeetachtigheid is geen persoonlijkheidskenmerk, het betreft een collectief streven. Het narratief van het onafhankelijke Maleisië is 'een verhaal van opmars naar de middenklasse, met bijkomstige conflicten op het gebied van ras, religie en klassen, maar die werden binnen de kortste tijd overwonnen en houden ons nu niet meer bezig. (...) Materiële welvaart is de uitkomst nodig voor een gelukkig leven. Alleen kunnen we niet weten wie we zijn als we de knoeiboel niet kennen'.

Aw groeide op in Kuala Lumpur, in een traditioneel etnisch Chinees gezin, waarin niet echt wordt gepraat. 'Liefdesverdriet, depressie, existentiële twijfels: die horen thuis in andere culturen en bij jongere generaties, die kennis hebben van Freud, psychotherapie en biologische groente. Het is taboe je kwetsbaar op te stellen en binnen het spectrum van menselijke tekortkomingen is armoede het ergste. Alles wat is stukgelopen moeten we in het verleden achterlaten. Uit schaamte.'

Vader praat nooit over vroeger, behalve die ene keer, en dan vertelt hij dat hij als oudste van vier opgroeide bij verre verwanten terwijl zijn vader overal in het land naar werk zocht en zijn moeder voor de jongere kinderen zorgde. Zijn eerste paar schoenen kreeg hij op zijn tiende; zijn halfzus mocht niet naar school omdat het een meisje was, ze moest op haar tiende als verkoper werken op de trein van Maleisië naar Thailand.

Ze waren niet 'arm maar gelukkig', daar was het leven te hard voor, maar ze koesteren ook geen wrok. Ze nemen genoegen met de onrechtvaardigheid van het feit dat niet iedereen bij zijn geboorte op geld en comfort kan rekenen, omdat ze aannemen dat ze hogerop zullen komen. 'Verlangen naar scholing, werk en opwaartse mobiliteit is in de hersenen gebrand. Amerika is hun ideologische Mekka.'

Racisme

Vreemdelingen op een kade gaat fundamenteel over wat Joris Luyendijk in zijn nieuwste boek De zeven vinkjes klassenmigranten noemt. Aw beweegt zich voortdurend tussen verschillende werelden, die ook met specifieke talen verbonden zijn. Hij wist al heel jong, schrijft hij, welke taal hij moest inzetten in welke omstandigheden. Hij sprak zonder accent, maar had een steeds groter wordende angst 'dat ik de boel belazerde en als buitenstaander kon worden ontmaskerd'. Hij werd zich voor het eerst van dat onbehagen bewust toen hij Alice Walkers essay 'My father's country is the poor' las. Zij is dankzij haar opleiding doorgestoten tot de middenklasse, maar daardoor wordt het contact met haar vader moeilijker. En zo is het ook met Aws grootvader van moederskant. De man begrijpt niet dat zijn kleindochter het moeilijk heeft op haar nieuwe school ver weg. 'We zijn migranten,' zegt hij afkeurend, 'alsof weemoed, narigheid, heimwee en verlangen daar bijhoren.' En toen wist de schrijver dat hij nooit met hem zou kunnen praten. 'We zouden nooit op dezelfde manier tegen de wereld aankijken.'

Aws jeugd is er ook een van structureel en officieel gesanctioneerd racisme. Als etnische Chinees heb je in Maleisië geen juridisch eigendomsrecht over bepaalde stukken grond en vastgoed. 'We waren van het verkeerde ras, de verkeerde religie.' Zowel zijn oma als zijn ouders probeerden hem daartegen in bescherming te nemen en stimuleerden zijn gehechtheid aan het land. Toen iemand hem als zesjarig jongetje voor het eerst Cina babi noemde - Chinees varken - en hij zich afvroeg of het kwam doordat zijn familie varkensvlees at, zei oma dat het niets te betekenen had. Het waren gewoon kinderen, ze riepen maar wat. 'Je kunt jezelf nooit echt als immigrant beschouwen - dat doen alleen anderen', zo meent Aw.

Vertaald door Paul van der Lecq, De Bezige Bij, 104 blz., 18,99 € (e-boek 9,99 €).

Verberg tekst

Tash Aw (Vijfsterrenmiljardair; Wij, de overlevenden) werd in 1971 in Taiwan geboren, groeide op in Maleisië, studeerde in Cambridge, vestigde zich vervolgens in Londen, reisde de wereld rond en woont momenteel in Parijs. Jawel, we hebben het hier over een auteur van wie je kunt zeggen dat hij het begrip migratie belichaamt. In Vreemdelingen op een kade (Strangers on a Pier) schetst hij een levendig en indringend portret van zijn familie, een verhaal dat met nog meer migratie gepaard gaat.

Aws grootouders trokken in de jaren twintig van de vorige eeuw van China naar Singapore, om zich vervolgens op het platteland van Maleisië te vestigen. Vreemdelingen op een kade wijdt fascinerende bespiegelingen aan het grote zwijgen waarmee migratie in veel Aziatische families gepaard gaat: alles wat zou kunnen wijzen op armoede, problemen en mislukking is onbespreekbaar. Het verleden bestaat niet, alleen de toekomst doet ertoe. Met name het tweede deel van het boek, waarin Aw zich rechtstreeks richt tot zijn overleden grootmoeder, is schrijnend mooi.

Uit het Engels vertaald door Paul van der Lecq. De Bezige Bij; € 18,99.

Verberg tekst

Een literair portret van het moderne Azië aan de hand van de migratiegeschiedenis van de familie van auteur Tash Aw. Aw schetst de geschiedenis van zijn grootvader, die eind jaren twintig van de vorige eeuw van China naar Maleisië trok, en vervlecht verhalen van kansloze immigranten en succesvolle machthebbers, afgelegen dorpjes en nachtclubs in megasteden. Uit een kakofonie van stemmen en talen distilleert hij een knap en complex beeld van een deel van de wereld dat nog altijd gevangen lijkt tussen een snel naderende toekomst en een verleden dat men niet wil loslaten.‘Vreemdelingen op een kade’ is in een vloeiende stijl en met literair vakmanschap geschreven. De roman zal een publiek van vooral literaire lezers aanspreken. In één avond uit te lezen (107 blz.).Tash Aw (Taipei, 1973) is een Maleisische schrijver, woonachtig in Londen. Zijn werk werd in meerdere landen uitgegeven.