Is er een wereld waarin Sonja Raskolnikov doodschiet in Misdaad en straf, in plaats van mee te gaan in ballingschap, of waarin Meursault niet wordt veroordeeld voor moord in De vreemdeling, maar ontsnapt uit de gevangenis? Natuurlijk, want de verhalen van Dostojevski en Camus zijn niet onveranderlijk. In De tien schrijvers van Laura Witte muteren ze door een mysterieuze boekenpest. Ook de verhalen van Laura Witte zelf muteren.

Laura Witte is een wereldberoemde Finse jeugdschrijfster. Hoofdpersonage Ella Milana heeft er haar verhandeling over geschreven. Ze is literatuurdocent en wordt door Laura uitverkoren nadat ze in een lokaal tijdschrift een novelle heeft gepubliceerd.

Waarheidsspel

Maar de grote kinderboekenschrijfster verdwijnt op spectaculaire wijze: in een epische sneeuwstorm in haar eigen huis, tijdens een feest. Na de verdwijning begint Ella een onderzoek naar het Literair Genootschap van Haazenrugge, een groep van negen schrijvers die Laura op basis van hun literaire talent heeft samengebracht toen ze nog kinderen waren, om ze als schrijvers op te voeden.

Ella ontdekt dat zij de nieuwe tiende schrijver is. Voor haar onderzoek doet ze een beroep op Het Spel, een manipulatief en sadomasochistisch waarheidsspel dat de leden van het genootschap met elkaar spelen. De deelnemers 'bloeden' hun intiemste gedachten en drijfveren, die dan worden hergebruikt in de fictie van anderen. Schrijvers zijn kooplui in ervaringen - of parasieten, het is maar hoe je het bekijkt. Een van de schrijvers concludeert: 'Schrijvers als fakkeldragers van de mensheid? [...] Wij schrijvers zijn krokodillen in de stroom.'

Er was nog een tiende lid van het schrijversgenootschap: een uitzonderlijke jongen, die een schriftje vol geniale ideeën had, maar wat er met hem gebeurde, blijft onvermeld. De tien schrijvers van Laura Witte is een unieke mix van fantasy en realisme, van metafictie en thrillers. Het literaire mysterie blijft onopgelost, maar Jääskeläinen geeft op zijn website wel tips voor puzzelende lezers.

Jääskeläinen gelooft dat je via fictie de magische lagen in het menselijke leven kunt bereiken. Haazenrugge is een mythische plek: een dorpje in Finland waar tien bekende schrijvers wonen, met een bos in het midden van het dorp. De eindeloze tuinen staan er vol met standbeelden van gnomen en nimfen, van personages uit Laura's boeken. Het lijkt een ander bestaansniveau.

Regeneratie

Toch is De tien schrijvers van Laura Witte geen onschuldig sprookje. De personages hebben ernstige issues. De relatie van Ella is afgesprongen, haar vader overlijdt, maar blijft erg aanwezig. De andere schrijvers zijn een vreemd zootje. Laura is enigmatische, 'helemaal niet zo dol op kinderen'. Ze heeft sadistische trekken, en in sommige relaties met schrijvers zit een seksuele ondertoon. Het Spel is 'opwindend en vernederend en al het mogelijke daartussenin'. Het universum van Jääskeläinen zit vol lugubere dromen en onverklaarbare fenomenen.

De literatuur komt er bekaaid vanaf. Het lijk van Laura duikt op, in kinderkamers in dromen, om te lezen in de boeken die ze zelf heeft geschreven. Ook zij is een 'krokodil': de kinderen waren 'kleine beestjes onder een vergrootglas', input voor haar kinderboeken. Mensen lijken het zelfs fijn te vinden, om gebruikt en herinnerd te worden: 'Ella besefte dat ze hoopte dat hij haar kenmerken zou gebruiken, ze in een van zijn boeken zou vereeuwigen.' Het menselijke verlangen niet onopgemerkt te blijven, heeft iets triest.

Tegelijk haalt Jääskeläinen zijn eigen constructie onderuit: '[Ella] merkte dat ze zich begon te ergeren over de wending die de gebeurtenissen hadden genomen. Geheime leden, gestolen notitieboeken, geroofde literaire ideeën - wat belachelijk!' Maar voor elke ironische reflectie over zijn eigen verhaal komt er ook een bevestiging van de kracht van literatuur. Wanneer de kinderen een verhaal moeten schrijven waarin iets ergs gebeurt met een ander kind, gebeurt dat ook echt. En fictie blijkt regeneratief: 'Ella lag in haar kamer, en langzaam maar zeker wist ze binnen in zich nieuwe, tedere verhalen te weven die de plaats van de kapotgescheurde innamen.'

Die paradoxen maken dit boek, Jääskeläinens debuut uit 2006, zo anders. Weinig is hier wat het lijkt - of het nu absurd, ontregelend, geloofwaardig, spannend of verontrustend is, en veeleer nog allemaal tegelijk.

Vertaald door Annemarie Raas, Nieuw Amsterdam, 336 blz., 22,99 € (e-boek 13,99 €).

Verberg tekst

Ella, inval-lerares in Haazenrugge (Finland), krijgt, na publicatie van een verhaal, een uitnodiging toe te treden tot de schrijversgroep rond de beroemde Laura Witte, als tiende lid. Door een Waarheidsspel ontdekt Ella dat Oskar Zuidersparre een vorig tiende lid was van het literaire genootschap. De overige leden verzwijgen de jongen, die in 1972 (in hun jeugdjaren) overleed. Spannend beschrijft de Finse leraar-auteur (1966) Ella’s zoektocht naar de waarheid: is er sprake van kindermoord? Ideeëndiefstal? Ella ziet ook de mogelijkheid haar research te gebruiken als literatuur-historisch verhaal in verband met een academische carrière. De bekentenissen van de leden van de club, die jaloers waren op Oskar, zijn (cursief gedrukt) aangrijpend en bloedstollend, de ontknoping zeer verrassend. Deze mysterieuze roman is de internationale doorbraak van de Finse schrijver die eerder werd bekroond voor korte verhalen en sciencefiction. Hij wordt vergeleken met de jonge Haruki Murakami. Spanning en geheimen kenmerken deze boeiende roman. Verberg tekst